Corpus - Māori Law Resource Hub

1	BIM0034	1835	hoki kia meatia i te wenua o te wakaminenga o Nu Tirene, ko nga	tangata anake e meatia nei e matou, e wakarite ana ki te ritenga o o matou ture
2	Mc39-51	1839	kia tae atu au. Ki te ora ake o taku mate, ka hoki atu au ki a koutou ko	tangata . E kore au e pai ki te tuku atu i konei kei he, engari kia tae atu au
3	Mc39-51	1839	ki nga tangata Maori. Ko te hiahia o nga Pakeha kia noho aroha katoa nga	tangata o tenei motu. Kia pai koutou otira a koe ano ki nga Pakeha haere mai ki
4	Mc39-51	1839	ki a koe mo taku pukapuka i tuhituhia e au i mua, i whakakahoretia e nga	tangata o Patea, o Waitotara mo taku tohenga kia utua aua whenua, kia tango ai
5	Mc39-51	1839	Tenei ano tetahi wahi ki roto ano i a koutou, otira, engari ano koe he	tangata rongo, e kore pea koe e tohe ki tehea, tera ranei. E tika tenei wahi ki
6	Mc39-51	1839	hoki ki te tuku atu ki a korua, kei whakarongo korua ki nga korero a tenei	tangata a Piripi, he hanga noa iho na tenei tangata. E rua ko ona tikanga, ko te
7	Mc39-51	1839	e haere ake nei. Ma te raruraru o te tikanga a Hone Heke, e kore ai nga	tangata e haere atu. E mea ana matou nga tangata katoa o konei, kia whakamatea a
8	Mc39-51	1839	6 Whepueri 1851 Kua tae mai ahau ki Mataikona ki te kohi paua maku, nga	tangata i tae mai 37. Ki a Te Makarini. E hoa, tena koe, kia 2 rua nga Ratapu
9	Mc39-51	1839	koutou? E rite ana koia te whenua ki te toto [Note at end of page] Ki nga	tangata katoa o Taranaki o te tangata. E pehea te tukunga iho o enei
10	Mc39-51	1839	Ka mutu. Naku na to hoa aroha, na Te Hapuku Mau te whakaaro ki te	tangata hoatu i taku pukapuka ki a koe. 7 May 1851 To McLean Friend,
11	Mc39-51	1839	iwi manawanui, e kore matou nga Pakeha whakaaro e riri kau noa atu ki nga	tangata Maori. Ko te hiahia o nga Pakeha kia noho aroha katoa nga tangata o
12	Mc39-51	1839	[ta]maiti tena.Kua kite ano koe i a ia. Kei rongo koe ki te kupu o tetahi	tangata , e mea ana kia wehewehea nga moni o roto o taku peke, erangi kati ano i
13	Mc39-51	1839	pehea hoki he korero ma nga kaumatua rangatira? Ka ki au ka rangatira te	tangata , ka tika hoki nga kupu, nga whakahaere. E tama, ko Waitara e ki mai nei
14	Mc39-51	1839	ke i whakaritea e Kawana, ko Te Makarini hei kaihoko whenua. Meake a taua	tangata a Te Makarini te tae mai ki runga nei ki te whakarite utu mo nga whenua
15	Mc39-51	1839	kite koe i nga tangata Maori i nga Pakeha o konei. E aroha ana ranei nga	tangata kainga ki a koe, kahore ranei? Tenei tetahi kai hei oranga ma koutou ko
16	Mc39-51	1839	mea koe ka rite te whakaae, kaore he tokomaha, kaore i pai, he ruarua nga	tangata i pai. Ko Rawiri kai te pakeke tonu tana kupu, ko Te Kani kei te pera
17	Mc39-51	1839	ai atu. Tena ko tenei, kati ra he whakaaro mau, engari me atawhai[?] ki te	tangata , kia rite ki nga ako a o kaumatua, a o tupuna i ki. E tama ra, kia
18	Mc39-51	1839	tikanga whakahe mo Kawana Kerei, ka rongo au, katahi ka huihuia e au nga	tangata Maori o Ngati Awa, 300-80, e toru rau e waru tekau, kia waiho ma Kawana
19	Mc39-51	1839	i te ingoa o toku hapu, kia whakaaro koe ki a au. Apopo koe kite ai i nga	tangata o taua hapu, he nui ke nga tangata ki to aroaro apopo, e haere ake nei.
20	Mc39-51	1839	Ka nui toku aroha atu ki a koe. Kei whakarongo koe ki te korero a te	tangata a Riwhai raua ko Tuaipana. Kua tukua tona wahi a Waimea Mororuri, koia
21	Mc39-51	1839	ritenga o roto e mamae pu ana koutou. Mehemea naku te whenua i hokoa e te	tangata ke, a, kahore ahau i whakaae kia hokoa, e pena ano te mamae o toku
22	Mc39-51	1839	ki te tau hai utunga ka puritia. Ko te toru tenei o nga tau i noho ai taua	tangata i runga i te kainga. E hoa, e aroha ana maua ki taua Pakeha, koia maua
23	Mc39-51	1839	nga wahi o Huatoki. Ko taku korero tenei ki a Kawana, he porangi tenei	tangata , ko Tiki Parete, he porangi, he wawau. Kia rongo mai koe, e Kawana, kua
24	Mc39-51	1839	Kawana, Tenei taku korero ka tuhia atu e ahau ki a koe, nga pohehe o nga	tangata o tenei kainga. E toru nga hoiho ka pau te muru, e rua ka hoki.Naku i
25	Mc39-51	1839	e Te Makarini, Kia rongo mai koe, ko tawahi o Waiwakaiho kia tapu. Ko nga	tangata katoa kei te taupoki kau iho i runga i te whenua; noku ano te oneone.
26	Mc39-51	1839	Ngati Kaingaika taku hapu, te hapu o taku whanau[?]. Kei hua koe ko nga	tangata anake o reira te whenua[?] i tuhituhia e koe ki to pukapuka na. Noku
27	Mc39-51	1839	o konei.Tenei ano kai te takoto ano a taua korero. Ki te mea tena taua	tangata ki Poneke, na, tuhia mai ki te pukapuka kia rongo atu ahau; ma korua
28	Mc39-51	1839	ratou mohiotanga na Mitai i wero ki waenga i tona witi. Ka rangona e nga	tangata , e Te Motini, e Hori, e Te Manihera, e Te Arawaka, e nga tangata katoa
29	Mc39-51	1839	ka riro ai to matou kainga i nga rangatira tangi moni. E ta, e Neho, ko te	tangata nana te tuku whenua, ko Toha taua tangata pohehe. Ka mutu. Naku, na to
30	Mc39-51	1839	tika i a koe tetahi, me whakatika tahi e koe tenei pukapuka. E whakapumau	tangata tenei naku ki a koe, e tukunga atu tenei naku ki a koe, kia marenatia
31	Mc39-51	1839	korero atu matou ki a koe, ko te take tenei, he tangi moni. E ta, ko nga	tangata nana tenei kore, e toru tekau ma rima, e hapu ano Ngati Moe, e hapu ano
32	Mc39-51	1839	mai tetahi mea e ia, ka tohe mai te Pakeha, a ka whiua ki tetahi atu	tangata , ka karohia mai ka taka. Tokotoru taua hunga, kotahi i pakaru te upoko,
33	Mc39-51	1839	o te whenua i mua, i whakatakotoria nei e ia ki raro ki nga waewae o tenei	tangata pai o Pita. Heoi ano nga korero, ka mutu. Matiaha kei Kaputi, Te
34	Mc39-51	1839	ki te tukua ahau tera whenua ki te Pakeha, ka rere katoa nga Maori, nga	tangata o Matene, ki te tango i taua whenua. Koia ahau ka mea atu ki a koe, kaua
35	Mc39-51	1839	kai, ka riri a Puketapu, ka mau ki te pu whawhai ana, a, wahi nohinohi nga	tangata o Ngamotu kua mate i nga tangata o Puketapu. Whakarongo mai, e te
36	Mc39-51	1839	ara o te Karaipiture hei whakarite i tona he, 'ko waho e tika ana ki ta te	tangata titiro, ko roto ia i toki ana i te kino, te paru i te whakarite kau'.
37	Mc39-51	1839	te tangata kahore e kore e pai. Na, ki te mea ka tahae au i nga wahi o nga	tangata , e he ana au. Kei te wehi au kei pera au me a Nanaia raua ko Hapaira, i
38	Mc39-51	1839	e Te Makarini, Kia rongo mai koe ki taku kupu, kei te wareware au ki nga	tangata e korero na ki a koe, kahore au i kite kia hoki ratau ki taua wahi e
39	Mc39-51	1839	Heoi ano. Na to koutou hoa aroha, na Te Karaka, te Tino Kaitiaki o nga	Tangata Maori Auckland 16 July 1844 Friends, I am greatly saddened at the
40	Mc39-51	1839	hoki tenei, me whakarite ki runga ki aua tikanga a koutou e rua nei, ko te	tangata tahae me here noa iho, engari ko te tangata patu tangata, me ripeka rawa
41	Mc39-51	1839	a ratou anake te he, ka hinga tetahi wahi ki runga ki a koutou hoa, ki nga	tangata o Ngamotu. E pehea ana koutou ki a ratou hanga?Na ratou e whakanoho ai
42	Mc39-51	1839	ia hei kaiwhakawa haere tikanga pai?Tena ko tenei, kao. E kore nga	tangata katoa e pai ki a ia. Ma te hau e whakarongo ana korero, ta te mea kei
43	Mc39-51	1839	pai kia utua. Mana ano e tiki mai, e utu tona wahi, tona wahi, tena ma te	tangata kahore e kore e pai. Na, ki te mea ka tahae au i nga wahi o nga tangata,
44	Mc39-51	1839	E kore e poka ke atu te whakaaro me tau whakatakotoranga i nga utu ki nga	tangata e noho ana ki tena moana, me te wahi whakatapua ki Mangati, e pai ana.
45	Mc39-51	1839	rongo au ki ta korua kupu i mea ra, e mea ana korua, na ko nga wahi o nga	tangata e ngaro ana, kaua e utua. Na korua tenei kupu ko Te Karaka, i korero ki
46	Mc39-51	1839	kupu ki a koe, ko Hoani kahore i tango. He aha te pai kia kore e tango te	tangata nga utu mo tona wahi whenua? Engari me homai tetahi kapa ki au.Heoi
47	Mc39-51	1839	tinana, e kore e mutu te tikanga mo Kaupokonui. Ahakoa puta he kupu a te	tangata mo Kaupokonui, e kore e tika. Ka tohe maua ko Te Ropiha ake ake, ka tohe
48	Mc39-51	1839	e korua ko Kawana aianei ano. No te mea noku ake ano te whenua, ehara i te	tangata , koia au ka tohe tonu ai ki a koe kia utua, ta te mea e haere ana matou
49	Mc39-51	1839	e koe nga utu ki te ritenga o aua pauna e toru rau. Heoi ka mea matou nga	tangata Maori, e kore matou e pai ki nga moni, engari me tupara, me kau, me
50	Mc39-51	1839	mohio au, mohio tonu au. Inaianei ka ui atu au ki a korua, kua taka enei	tangata a Te Waka, a Hone Ropiha, te tekau ma rua o nga kaiwhakawa? Ko enei
51	Mc39-51	1839	matou raruraru ko nga Pakeha, ko nga Maori ano hoki. Muri iho ka tatau nga	tangata o Ngamotu ki te ritenga mo te whenua, whakaritea ana ano hoki e matou
52	Mc39-51	1839	Koia au i whakaaro ai, e kore e pai kia whakaritea he utu moku, ki nga	tangata kahore nei i kitea ta ratou mahi? Na, tenei ano taku whakaaro.Kia rongo
53	Mc39-51	1839	Te Piki kei Kaputi. Na, ma konei te whenua e kore e tika, kei te ngaro nga	tangata ki Kaputi. Heoi ano. Naku na Hoera, na Paratene, na Manahi. Heoi ano
54	Mc39-51	1839	1852 E hoa, e Te Makarini, Tena ra koe. Ka nui toku raruraru i nga	tangata Maori. Naku ano te hoiho i hoatu e ahau hai hoko poaka.Kahore kia rite
55	Mc39-51	1839	mo koutou. Heoi. Na ta koutou hoa aroha, na Makarini E hoa ma, e nga	tangata o Muturoa, Tenei taku kupu ki a koutou, kia hohoro ta koutou haere mai
56	Mc39-51	1839	tika ana, e taku tuakana, e taku potiki, ma korua anake te whakawa mo nga	tangata mo nga he katoa.' Ta te mea ko te he tuatahi ko Rangiwhatino, ka nui
57	Mc39-51	1839	o Ngamotu kua purua nga pu a nga tangata o Puketapu. Hua noa[?] nga	tangata o Ngamotu, tera ratou te noho aroha mai ana, kaore e noho riri ana ratou
58	Mc39-51	1839	te po ka whakamine mai nga tangata, kei te ata te whawhai ai. Ka wehi nga	tangata katoa, aue te mamae i aue. No tenei kupu ka haere mai nga tangata ki te
59	Mc39-51	1839	ana ki Omata, ka kite i taua whakaminenga o Puketapu, rokohina ana e nga	tangata o Ngamotu kua purua nga pu a nga tangata o Puketapu. Hua noa[?] nga
60	Mc39-51	1839	mo te kitea ki reira, ka mau atu ki te whare herehere. Ko te ingoa o taua	tangata ko Poaka, ko te ingoa o te wahine ko Te Uruorangi. Ko tona korero e
61	Mc39-51	1839	25 o nga ra o Nowema, ka haere atu koe. A, i te 27 o nga ra ka korero nga	tangata o te whakaminenga ki nga whenua, a, mutu te tini o nga tangata, heoi, ka
62	Mc39-51	1839	ki te utu whakamutunga nei. E kore au e ora ki te kai tuha mai a te	tangata , engari ma tou riri [riringi?] ano e homai ki toku ringaringa, ka pai
63	Mc39-51	1839	nga tangata o Puketapu i nga tangata o Taranaki. Heoi haere atu ana nga	tangata o Ngamotu kia kite i nga tangata o Puketapu. Tae atu ana ki Omata, ka
64	Mc39-51	1839	i a Kawana Te Hakeke, kua tae mai ki konei, kaore he kaiwhakapai mo taua	tangata nei. Kei waru o nga ra ka tukua atu ia e Te Ture kia haere ki tona
65	Mc39-51	1839	mutu ake. I te 11 o nga ra o Tihema, ka pa mai te karanga e ka mate nga	tangata o Puketapu i nga tangata o Taranaki. Heoi haere atu ana nga tangata o
66	Mc39-51	1839	whare i roto i tenei taone. Me aroha mai korua ki au, no te mea he kainga	tangata te wahi i tu ai taku whare, no Wiremu raua ko Matena. Me aroha korua ki
67	Mc39-51	1839	to Sir Donald McLean, related to Captain William Magrath King.} E nga	tangata , kia pai ki nga Pakeha, kaua e arumia, waiho [a]no, waiho kia noho ana.
68	Mc39-51	1839	kei kape koe i taku kupu, me utu a Te Awaiti. E rongo koe i te kupu a te	tangata , kaua koe e whakarongo atu. Heoi ano. Naku, na Ihaia Waitara 26
69	Mc39-51	1839	kia aroha hoki te Kawana me nga Pakeha katoa ki a Te Wherowhero, ki nga	tangata Maori ake, ake, ake. Na ou hoa aroha, na Te Roto, na Te Pakaru, na Te
70	Mc39-51	1839	mai korua ki taku kupu.Kua tae mai a korua pukapuka ki a au. Ka rongo nga	tangata , ko Hakopa tetahi, ko Te Ngahuru tetahi, ka whakakahoretia taua tikanga
71	Mc39-51	1839	ko nga Pakeha katoa, hei matua mo matou. E kore matou e uru ki ta tera	tangata , mana ano tana i tono, e kore matou e rere atu ki runga ki ta Ngapuhi
72	Mc39-51	1839	ki te taone. Ka kite au i te karu i te areo[arero]. Tena, e hoa, ko nga	tangata o toku pa o Te Kawau, na rongo tonu ki taku kupu, ki ta Hone Ropiha, ki
73	Mc39-51	1839	hoa, tenei taku kupu ki a koe mo taku kainga. Kei whakarongo koe ki ta te	tangata korero, kei a koe ano te tikanga, kei au ano te tikanga mo taku wahi.
74	Mc39-51	1839	kua pehia e Te Kupa ki raro, kua tahuri te whakaaro o Te Kupa ki nga	tangata o Whatumataruru. Ko aku tikanga kua mate rawa i Whatumataruru i a Te
75	Mc39-51	1839	engari kia atawhai. Tenei ra to matou whakaaro, ki te mea ka hare nga	tangata o te taua ki Kai-iwi, ka mutu to ratou pupuhi ki reira. Heoi me hoki pai
76	Mc39-51	1839	wahi utu ko toku tungaane, no te mea kua tika mai maua i a Ta Kerei, i nga	tangata o runga o Whakatu. Mehemea ko Te Puipui anake te rohe, kia kotahi rau.Ko
77	Mc39-51	1839	ki tenei whenua. Mehemea hiahia ana koe ki te haere mai kia kite koe i nga	tangata o tenei whenua, kia tangi atu au ki toku hoa aroha ki a Taihaka[?]. E
78	Mc39-51	1839	rohe, ka whakaae ai korua ko Kawana, me au hoki. Kia rongo mai koe, nga	tangata e pakeke ana ko Hone, ko Te Waka, ko Wi Tangutu, ko Te Tahana, ko
79	Mc39-51	1839	utua ki te Pakeha, ara, ki Heretaunga nei whawhai ai. E kore e pokanoa nga	tangata o Waikanae, o Warapawa, otira o nga kainga katoa o tenei iwi, o Ngati
80	Mc39-51	1839	te ra i kai ai no te 7.Te poaka uwa, ko e rua, he tangata ano nana. Ko nga	tangata i kite Tamati Nini, Hoera. Ko tetahi, kaore i kai.I te ata o te Turei,
81	Mc39-51	1839	koe ki a matou, e kore matou e ahei kia rere atu ki runga ki ta tera	tangata . E whakaaro ana matou ki a koe, me waiho atu ano tana, ta Hone Heke, i a
82	Mc39-51	1839	kia rite tonu hoki mo matou, ki o ratou hoki. Ko nga korero tenei a nga	tangata katoa o Poneke i te taenga mai o Kawana. Heoti ano. Na Wiremu Kingi
83	Mc39-51	1839	na te tokomaha. E tama, kei a Wiremu Kingi te tikanga, kei nga	tangata katoa te tikanga. E kore e pai ma te tokotahi e korero te whenua, ma te
84	Mc39-51	1839	tenei o taua kainga e oti atu ai ki a koe, ki te whakaae mai nga	tangata ki taku pukapuka, na mau tonu e mau mai nga moni. Tena ano taku pukapuka
85	Mc39-51	1839	Pakeha. Otira, kua rongo ano koe ki a au i korero atu ra ki a koe, kei nga	tangata o Waikanae, o Warapawa, otira kei nga tangata katoa te tikanga mo tena
86	Mc39-51	1839	ara, he whenua ata korero marie na matou, na nga Maori, kia riro ai ma ia	tangata ma ia tangata tona wahi tona wahi, e hoatu ki a koe. Ko nga rohe tenei o
87	Mc39-51	1839	atu ki a koe. E hoa, e tama, e Te Makarini, kei rongo koe ki te kupu a te	tangata mo Waitara. Kua rongo matou kua tae atu a Pehimana raua ko Ihaia ki a
88	Mc39-51	1839	Pakeha, otira ko taua tahi, no te mea ko Kawana te kaiwhakamarama mo ia	tangata mo ia tangata, mo nga tangata katoa. Ki te mea ka tika taku kupu i a koe
89	Mc39-51	1839	te poaka a tetahi ki te kai i te taro ranei, i te kumara ranei a tetahi	tangata , ka mate, a, ka waiho hei take whawhai, a, ka patua rawatia te tangata
90	Mc39-51	1839	pukapuka ake koe ki au, me homai ki a Te Hapuku mana e whakarite he	tangata hei kawe ake ki Manawatu ki tae ake ai ki au. Kaore e mohio i au te
91	Mc39-51	1839	aroha hoki, he tohu tiaki, he tohu whakarangatira i a tatou. Ki atu ki nga	tangata kia noho atu, kia kati te whakaaro mai he kara tango whenua,
92	Mc39-51	1839	katoa te tikanga mo tena kainga mo Waitara. E tama, e pakeke ana nga	tangata katoa o konei ki to ratou kainga, ki Waitara. Otira, kei a koe ano te
93	Mc39-51	1839	nga wahi raruraru nei, he huihuinga kainga mo matou, ki te wahi pai mo nga	tangata , [Bottom of page] Ki a Te Makarini Waiwakaiho, Moturoa mo te taone. He
94	Mc39-51	1839	e pai, e kore e haere tou ingoa ki nga rangatira Maori. Tera pea e ki he	tangata kino koe ki nga Pakeha. Heoi, kia nui to aroha kia haere koe i te pai.
95	Mc39-51	1839	whenua.Ka nui te kino o nga tangata o Ngati Rangitahi. Ka nui te pai o nga	tangata o Poneke o Te Puni, o Te Ropiha, o katoa. Heoi ano. Na Hori Port
96	Mc39-51	1839	kupu i muri i a koe, engari ano kua rongo hoki koutou no muri kupu na te	tangata i reira ano. Kahore i whakanui, kahore rawa matou i whai kupu. Ko te
97	Mc39-51	1839	kupu katoa a nga rangatira o tenei whenua. E kore e hari te ngakau o te	tangata ki te korero hari mai, engari me moe ki te whare, ka hari ai te ngakau o
98	Mc39-51	1839	Wereta, Haimona, ko Hoera, ko Piripi Hohaia. Ko te tini noa iho o nga	tangata e kore e taea te tatau. Heoi ano ka mutu. Na Panapa Makarini,
99	Mc39-51	1839	ki te pukapuka hea [a Hea?]i pa mai ki a maua. Mutua ko te whawhai o nga	tangata o Poneke, kua whiwhi ki te utu nga tangata o Waikanae. Ko au anake
100	Mc39-51	1839	a Hone Heke, e kore ai nga tangata e haere atu. E mea ana matou nga	tangata katoa o konei, kia whakamatea a Hone Heke, te tangata kino. Meake koe

1

BIM0034

1835

hoki kia meatia i te wenua o te wakaminenga o Nu Tirene, ko nga

tangata anake e meatia nei e matou, e wakarite ana ki te ritenga o o matou ture

2

Mc39-51

1839

kia tae atu au. Ki te ora ake o taku mate, ka hoki atu au ki a koutou ko

tangata . E kore au e pai ki te tuku atu i konei kei he, engari kia tae atu au

3

Mc39-51

1839

ki nga tangata Maori. Ko te hiahia o nga Pakeha kia noho aroha katoa nga

tangata o tenei motu. Kia pai koutou otira a koe ano ki nga Pakeha haere mai ki

4

Mc39-51

1839

ki a koe mo taku pukapuka i tuhituhia e au i mua, i whakakahoretia e nga

tangata o Patea, o Waitotara mo taku tohenga kia utua aua whenua, kia tango ai

5

Mc39-51

1839

Tenei ano tetahi wahi ki roto ano i a koutou, otira, engari ano koe he

tangata rongo, e kore pea koe e tohe ki tehea, tera ranei. E tika tenei wahi ki

6

Mc39-51

1839

hoki ki te tuku atu ki a korua, kei whakarongo korua ki nga korero a tenei

tangata a Piripi, he hanga noa iho na tenei tangata. E rua ko ona tikanga, ko te

7

Mc39-51

1839

e haere ake nei. Ma te raruraru o te tikanga a Hone Heke, e kore ai nga

tangata e haere atu. E mea ana matou nga tangata katoa o konei, kia whakamatea a

8

Mc39-51

1839

6 Whepueri 1851 Kua tae mai ahau ki Mataikona ki te kohi paua maku, nga

tangata i tae mai 37. Ki a Te Makarini. E hoa, tena koe, kia 2 rua nga Ratapu

9

Mc39-51

1839

koutou? E rite ana koia te whenua ki te toto [Note at end of page] Ki nga

tangata katoa o Taranaki o te tangata. E pehea te tukunga iho o enei

10

Mc39-51

1839

Ka mutu. Naku na to hoa aroha, na Te Hapuku Mau te whakaaro ki te

tangata hoatu i taku pukapuka ki a koe. 7 May 1851 To McLean Friend,

11

Mc39-51

1839

iwi manawanui, e kore matou nga Pakeha whakaaro e riri kau noa atu ki nga

tangata Maori. Ko te hiahia o nga Pakeha kia noho aroha katoa nga tangata o

12

Mc39-51

1839

[ta]maiti tena.Kua kite ano koe i a ia. Kei rongo koe ki te kupu o tetahi

tangata , e mea ana kia wehewehea nga moni o roto o taku peke, erangi kati ano i

13

Mc39-51

1839

pehea hoki he korero ma nga kaumatua rangatira? Ka ki au ka rangatira te

tangata , ka tika hoki nga kupu, nga whakahaere. E tama, ko Waitara e ki mai nei

14

Mc39-51

1839

ke i whakaritea e Kawana, ko Te Makarini hei kaihoko whenua. Meake a taua

tangata a Te Makarini te tae mai ki runga nei ki te whakarite utu mo nga whenua

15

Mc39-51

1839

kite koe i nga tangata Maori i nga Pakeha o konei. E aroha ana ranei nga

tangata kainga ki a koe, kahore ranei? Tenei tetahi kai hei oranga ma koutou ko

16

Mc39-51

1839

mea koe ka rite te whakaae, kaore he tokomaha, kaore i pai, he ruarua nga

tangata i pai. Ko Rawiri kai te pakeke tonu tana kupu, ko Te Kani kei te pera

17

Mc39-51

1839

ai atu. Tena ko tenei, kati ra he whakaaro mau, engari me atawhai[?] ki te

tangata , kia rite ki nga ako a o kaumatua, a o tupuna i ki. E tama ra, kia

18

Mc39-51

1839

tikanga whakahe mo Kawana Kerei, ka rongo au, katahi ka huihuia e au nga

tangata Maori o Ngati Awa, 300-80, e toru rau e waru tekau, kia waiho ma Kawana

19

Mc39-51

1839

i te ingoa o toku hapu, kia whakaaro koe ki a au. Apopo koe kite ai i nga

tangata o taua hapu, he nui ke nga tangata ki to aroaro apopo, e haere ake nei.

20

Mc39-51

1839

Ka nui toku aroha atu ki a koe. Kei whakarongo koe ki te korero a te

tangata a Riwhai raua ko Tuaipana. Kua tukua tona wahi a Waimea Mororuri, koia

21

Mc39-51

1839

ritenga o roto e mamae pu ana koutou. Mehemea naku te whenua i hokoa e te

tangata ke, a, kahore ahau i whakaae kia hokoa, e pena ano te mamae o toku

22

Mc39-51

1839

ki te tau hai utunga ka puritia. Ko te toru tenei o nga tau i noho ai taua

tangata i runga i te kainga. E hoa, e aroha ana maua ki taua Pakeha, koia maua

23

Mc39-51

1839

nga wahi o Huatoki. Ko taku korero tenei ki a Kawana, he porangi tenei

tangata , ko Tiki Parete, he porangi, he wawau. Kia rongo mai koe, e Kawana, kua

24

Mc39-51

1839

Kawana, Tenei taku korero ka tuhia atu e ahau ki a koe, nga pohehe o nga

tangata o tenei kainga. E toru nga hoiho ka pau te muru, e rua ka hoki.Naku i

25

Mc39-51

1839

e Te Makarini, Kia rongo mai koe, ko tawahi o Waiwakaiho kia tapu. Ko nga

tangata katoa kei te taupoki kau iho i runga i te whenua; noku ano te oneone.

26

Mc39-51

1839

Ngati Kaingaika taku hapu, te hapu o taku whanau[?]. Kei hua koe ko nga

tangata anake o reira te whenua[?] i tuhituhia e koe ki to pukapuka na. Noku

27

Mc39-51

1839

o konei.Tenei ano kai te takoto ano a taua korero. Ki te mea tena taua

tangata ki Poneke, na, tuhia mai ki te pukapuka kia rongo atu ahau; ma korua

28

Mc39-51

1839

ratou mohiotanga na Mitai i wero ki waenga i tona witi. Ka rangona e nga

tangata , e Te Motini, e Hori, e Te Manihera, e Te Arawaka, e nga tangata katoa

29

Mc39-51

1839

ka riro ai to matou kainga i nga rangatira tangi moni. E ta, e Neho, ko te

tangata nana te tuku whenua, ko Toha taua tangata pohehe. Ka mutu. Naku, na to

30

Mc39-51

1839

tika i a koe tetahi, me whakatika tahi e koe tenei pukapuka. E whakapumau

tangata tenei naku ki a koe, e tukunga atu tenei naku ki a koe, kia marenatia

31

Mc39-51

1839

korero atu matou ki a koe, ko te take tenei, he tangi moni. E ta, ko nga

tangata nana tenei kore, e toru tekau ma rima, e hapu ano Ngati Moe, e hapu ano

32

Mc39-51

1839

mai tetahi mea e ia, ka tohe mai te Pakeha, a ka whiua ki tetahi atu

tangata , ka karohia mai ka taka. Tokotoru taua hunga, kotahi i pakaru te upoko,

33

Mc39-51

1839

o te whenua i mua, i whakatakotoria nei e ia ki raro ki nga waewae o tenei

tangata pai o Pita. Heoi ano nga korero, ka mutu. Matiaha kei Kaputi, Te

34

Mc39-51

1839

ki te tukua ahau tera whenua ki te Pakeha, ka rere katoa nga Maori, nga

tangata o Matene, ki te tango i taua whenua. Koia ahau ka mea atu ki a koe, kaua

35

Mc39-51

1839

kai, ka riri a Puketapu, ka mau ki te pu whawhai ana, a, wahi nohinohi nga

tangata o Ngamotu kua mate i nga tangata o Puketapu. Whakarongo mai, e te

36

Mc39-51

1839

ara o te Karaipiture hei whakarite i tona he, 'ko waho e tika ana ki ta te

tangata titiro, ko roto ia i toki ana i te kino, te paru i te whakarite kau'.

37

Mc39-51

1839

te tangata kahore e kore e pai. Na, ki te mea ka tahae au i nga wahi o nga

tangata , e he ana au. Kei te wehi au kei pera au me a Nanaia raua ko Hapaira, i

38

Mc39-51

1839

e Te Makarini, Kia rongo mai koe ki taku kupu, kei te wareware au ki nga

tangata e korero na ki a koe, kahore au i kite kia hoki ratau ki taua wahi e

39

Mc39-51

1839

Heoi ano. Na to koutou hoa aroha, na Te Karaka, te Tino Kaitiaki o nga

Tangata Maori Auckland 16 July 1844 Friends, I am greatly saddened at the

40

Mc39-51

1839

hoki tenei, me whakarite ki runga ki aua tikanga a koutou e rua nei, ko te

tangata tahae me here noa iho, engari ko te tangata patu tangata, me ripeka rawa

41

Mc39-51

1839

a ratou anake te he, ka hinga tetahi wahi ki runga ki a koutou hoa, ki nga

tangata o Ngamotu. E pehea ana koutou ki a ratou hanga?Na ratou e whakanoho ai

42

Mc39-51

1839

ia hei kaiwhakawa haere tikanga pai?Tena ko tenei, kao. E kore nga

tangata katoa e pai ki a ia. Ma te hau e whakarongo ana korero, ta te mea kei

43

Mc39-51

1839

pai kia utua. Mana ano e tiki mai, e utu tona wahi, tona wahi, tena ma te

tangata kahore e kore e pai. Na, ki te mea ka tahae au i nga wahi o nga tangata,

44

Mc39-51

1839

E kore e poka ke atu te whakaaro me tau whakatakotoranga i nga utu ki nga

tangata e noho ana ki tena moana, me te wahi whakatapua ki Mangati, e pai ana.

45

Mc39-51

1839

rongo au ki ta korua kupu i mea ra, e mea ana korua, na ko nga wahi o nga

tangata e ngaro ana, kaua e utua. Na korua tenei kupu ko Te Karaka, i korero ki

46

Mc39-51

1839

kupu ki a koe, ko Hoani kahore i tango. He aha te pai kia kore e tango te

tangata nga utu mo tona wahi whenua? Engari me homai tetahi kapa ki au.Heoi

47

Mc39-51

1839

tinana, e kore e mutu te tikanga mo Kaupokonui. Ahakoa puta he kupu a te

tangata mo Kaupokonui, e kore e tika. Ka tohe maua ko Te Ropiha ake ake, ka tohe

48

Mc39-51

1839

e korua ko Kawana aianei ano. No te mea noku ake ano te whenua, ehara i te

tangata , koia au ka tohe tonu ai ki a koe kia utua, ta te mea e haere ana matou

49

Mc39-51

1839

e koe nga utu ki te ritenga o aua pauna e toru rau. Heoi ka mea matou nga

tangata Maori, e kore matou e pai ki nga moni, engari me tupara, me kau, me

50

Mc39-51

1839

mohio au, mohio tonu au. Inaianei ka ui atu au ki a korua, kua taka enei

tangata a Te Waka, a Hone Ropiha, te tekau ma rua o nga kaiwhakawa? Ko enei

51

Mc39-51

1839

matou raruraru ko nga Pakeha, ko nga Maori ano hoki. Muri iho ka tatau nga

tangata o Ngamotu ki te ritenga mo te whenua, whakaritea ana ano hoki e matou

52

Mc39-51

1839

Koia au i whakaaro ai, e kore e pai kia whakaritea he utu moku, ki nga

tangata kahore nei i kitea ta ratou mahi? Na, tenei ano taku whakaaro.Kia rongo

53

Mc39-51

1839

Te Piki kei Kaputi. Na, ma konei te whenua e kore e tika, kei te ngaro nga

tangata ki Kaputi. Heoi ano. Naku na Hoera, na Paratene, na Manahi. Heoi ano

54

Mc39-51

1839

1852 E hoa, e Te Makarini, Tena ra koe. Ka nui toku raruraru i nga

tangata Maori. Naku ano te hoiho i hoatu e ahau hai hoko poaka.Kahore kia rite

55

Mc39-51

1839

mo koutou. Heoi. Na ta koutou hoa aroha, na Makarini E hoa ma, e nga

tangata o Muturoa, Tenei taku kupu ki a koutou, kia hohoro ta koutou haere mai

56

Mc39-51

1839

tika ana, e taku tuakana, e taku potiki, ma korua anake te whakawa mo nga

tangata mo nga he katoa.' Ta te mea ko te he tuatahi ko Rangiwhatino, ka nui

57

Mc39-51

1839

o Ngamotu kua purua nga pu a nga tangata o Puketapu. Hua noa[?] nga

tangata o Ngamotu, tera ratou te noho aroha mai ana, kaore e noho riri ana ratou

58

Mc39-51

1839

te po ka whakamine mai nga tangata, kei te ata te whawhai ai. Ka wehi nga

tangata katoa, aue te mamae i aue. No tenei kupu ka haere mai nga tangata ki te

59

Mc39-51

1839

ana ki Omata, ka kite i taua whakaminenga o Puketapu, rokohina ana e nga

tangata o Ngamotu kua purua nga pu a nga tangata o Puketapu. Hua noa[?] nga

60

Mc39-51

1839

mo te kitea ki reira, ka mau atu ki te whare herehere. Ko te ingoa o taua

tangata ko Poaka, ko te ingoa o te wahine ko Te Uruorangi. Ko tona korero e

61

Mc39-51

1839

25 o nga ra o Nowema, ka haere atu koe. A, i te 27 o nga ra ka korero nga

tangata o te whakaminenga ki nga whenua, a, mutu te tini o nga tangata, heoi, ka

62

Mc39-51

1839

ki te utu whakamutunga nei. E kore au e ora ki te kai tuha mai a te

tangata , engari ma tou riri [riringi?] ano e homai ki toku ringaringa, ka pai

63

Mc39-51

1839

nga tangata o Puketapu i nga tangata o Taranaki. Heoi haere atu ana nga

tangata o Ngamotu kia kite i nga tangata o Puketapu. Tae atu ana ki Omata, ka

64

Mc39-51

1839

i a Kawana Te Hakeke, kua tae mai ki konei, kaore he kaiwhakapai mo taua

tangata nei. Kei waru o nga ra ka tukua atu ia e Te Ture kia haere ki tona

65

Mc39-51

1839

mutu ake. I te 11 o nga ra o Tihema, ka pa mai te karanga e ka mate nga

tangata o Puketapu i nga tangata o Taranaki. Heoi haere atu ana nga tangata o

66

Mc39-51

1839

whare i roto i tenei taone. Me aroha mai korua ki au, no te mea he kainga

tangata te wahi i tu ai taku whare, no Wiremu raua ko Matena. Me aroha korua ki

67

Mc39-51

1839

to Sir Donald McLean, related to Captain William Magrath King.} E nga

tangata , kia pai ki nga Pakeha, kaua e arumia, waiho [a]no, waiho kia noho ana.

68

Mc39-51

1839

kei kape koe i taku kupu, me utu a Te Awaiti. E rongo koe i te kupu a te

tangata , kaua koe e whakarongo atu. Heoi ano. Naku, na Ihaia Waitara 26

69

Mc39-51

1839

kia aroha hoki te Kawana me nga Pakeha katoa ki a Te Wherowhero, ki nga

tangata Maori ake, ake, ake. Na ou hoa aroha, na Te Roto, na Te Pakaru, na Te

70

Mc39-51

1839

mai korua ki taku kupu.Kua tae mai a korua pukapuka ki a au. Ka rongo nga

tangata , ko Hakopa tetahi, ko Te Ngahuru tetahi, ka whakakahoretia taua tikanga

71

Mc39-51

1839

ko nga Pakeha katoa, hei matua mo matou. E kore matou e uru ki ta tera

tangata , mana ano tana i tono, e kore matou e rere atu ki runga ki ta Ngapuhi

72

Mc39-51

1839

ki te taone. Ka kite au i te karu i te areo[arero]. Tena, e hoa, ko nga

tangata o toku pa o Te Kawau, na rongo tonu ki taku kupu, ki ta Hone Ropiha, ki

73

Mc39-51

1839

hoa, tenei taku kupu ki a koe mo taku kainga. Kei whakarongo koe ki ta te

tangata korero, kei a koe ano te tikanga, kei au ano te tikanga mo taku wahi.

74

Mc39-51

1839

kua pehia e Te Kupa ki raro, kua tahuri te whakaaro o Te Kupa ki nga

tangata o Whatumataruru. Ko aku tikanga kua mate rawa i Whatumataruru i a Te

75

Mc39-51

1839

engari kia atawhai. Tenei ra to matou whakaaro, ki te mea ka hare nga

tangata o te taua ki Kai-iwi, ka mutu to ratou pupuhi ki reira. Heoi me hoki pai

76

Mc39-51

1839

wahi utu ko toku tungaane, no te mea kua tika mai maua i a Ta Kerei, i nga

tangata o runga o Whakatu. Mehemea ko Te Puipui anake te rohe, kia kotahi rau.Ko

77

Mc39-51

1839

ki tenei whenua. Mehemea hiahia ana koe ki te haere mai kia kite koe i nga

tangata o tenei whenua, kia tangi atu au ki toku hoa aroha ki a Taihaka[?]. E

78

Mc39-51

1839

rohe, ka whakaae ai korua ko Kawana, me au hoki. Kia rongo mai koe, nga

tangata e pakeke ana ko Hone, ko Te Waka, ko Wi Tangutu, ko Te Tahana, ko

79

Mc39-51

1839

utua ki te Pakeha, ara, ki Heretaunga nei whawhai ai. E kore e pokanoa nga

tangata o Waikanae, o Warapawa, otira o nga kainga katoa o tenei iwi, o Ngati

80

Mc39-51

1839

te ra i kai ai no te 7.Te poaka uwa, ko e rua, he tangata ano nana. Ko nga

tangata i kite Tamati Nini, Hoera. Ko tetahi, kaore i kai.I te ata o te Turei,

81

Mc39-51

1839

koe ki a matou, e kore matou e ahei kia rere atu ki runga ki ta tera

tangata . E whakaaro ana matou ki a koe, me waiho atu ano tana, ta Hone Heke, i a

82

Mc39-51

1839

kia rite tonu hoki mo matou, ki o ratou hoki. Ko nga korero tenei a nga

tangata katoa o Poneke i te taenga mai o Kawana. Heoti ano. Na Wiremu Kingi

83

Mc39-51

1839

na te tokomaha. E tama, kei a Wiremu Kingi te tikanga, kei nga

tangata katoa te tikanga. E kore e pai ma te tokotahi e korero te whenua, ma te

84

Mc39-51

1839

tenei o taua kainga e oti atu ai ki a koe, ki te whakaae mai nga

tangata ki taku pukapuka, na mau tonu e mau mai nga moni. Tena ano taku pukapuka

85

Mc39-51

1839

Pakeha. Otira, kua rongo ano koe ki a au i korero atu ra ki a koe, kei nga

tangata o Waikanae, o Warapawa, otira kei nga tangata katoa te tikanga mo tena

86

Mc39-51

1839

ara, he whenua ata korero marie na matou, na nga Maori, kia riro ai ma ia

tangata ma ia tangata tona wahi tona wahi, e hoatu ki a koe. Ko nga rohe tenei o

87

Mc39-51

1839

atu ki a koe. E hoa, e tama, e Te Makarini, kei rongo koe ki te kupu a te

tangata mo Waitara. Kua rongo matou kua tae atu a Pehimana raua ko Ihaia ki a

88

Mc39-51

1839

Pakeha, otira ko taua tahi, no te mea ko Kawana te kaiwhakamarama mo ia

tangata mo ia tangata, mo nga tangata katoa. Ki te mea ka tika taku kupu i a koe

89

Mc39-51

1839

te poaka a tetahi ki te kai i te taro ranei, i te kumara ranei a tetahi

tangata , ka mate, a, ka waiho hei take whawhai, a, ka patua rawatia te tangata

90

Mc39-51

1839

pukapuka ake koe ki au, me homai ki a Te Hapuku mana e whakarite he

tangata hei kawe ake ki Manawatu ki tae ake ai ki au. Kaore e mohio i au te

91

Mc39-51

1839

aroha hoki, he tohu tiaki, he tohu whakarangatira i a tatou. Ki atu ki nga

tangata kia noho atu, kia kati te whakaaro mai he kara tango whenua,

92

Mc39-51

1839

katoa te tikanga mo tena kainga mo Waitara. E tama, e pakeke ana nga

tangata katoa o konei ki to ratou kainga, ki Waitara. Otira, kei a koe ano te

93

Mc39-51

1839

nga wahi raruraru nei, he huihuinga kainga mo matou, ki te wahi pai mo nga

tangata , [Bottom of page] Ki a Te Makarini Waiwakaiho, Moturoa mo te taone. He

94

Mc39-51

1839

e pai, e kore e haere tou ingoa ki nga rangatira Maori. Tera pea e ki he

tangata kino koe ki nga Pakeha. Heoi, kia nui to aroha kia haere koe i te pai.

95

Mc39-51

1839

whenua.Ka nui te kino o nga tangata o Ngati Rangitahi. Ka nui te pai o nga

tangata o Poneke o Te Puni, o Te Ropiha, o katoa. Heoi ano. Na Hori Port

96

Mc39-51

1839

kupu i muri i a koe, engari ano kua rongo hoki koutou no muri kupu na te

tangata i reira ano. Kahore i whakanui, kahore rawa matou i whai kupu. Ko te

97

Mc39-51

1839

kupu katoa a nga rangatira o tenei whenua. E kore e hari te ngakau o te

tangata ki te korero hari mai, engari me moe ki te whare, ka hari ai te ngakau o

98

Mc39-51

1839

Wereta, Haimona, ko Hoera, ko Piripi Hohaia. Ko te tini noa iho o nga

tangata e kore e taea te tatau. Heoi ano ka mutu. Na Panapa Makarini,

99

Mc39-51

1839

ki te pukapuka hea [a Hea?]i pa mai ki a maua. Mutua ko te whawhai o nga

tangata o Poneke, kua whiwhi ki te utu nga tangata o Waikanae. Ko au anake

100

Mc39-51

1839

a Hone Heke, e kore ai nga tangata e haere atu. E mea ana matou nga

tangata katoa o konei, kia whakamatea a Hone Heke, te tangata kino. Meake koe